

Edvard Munch
NO
231
Kunstwerken
1863 - 1944
Levensduur
Biografie van de kunstenaar
Edvard Munch (1863-1944) staat als een torenhoge figuur in de moderne kunst, een Noorse schilder en graficus wiens diep evocatieve werken de diepten van de menselijke psychologie verkenden. Geboren in Løten, Noorwegen, werd Munchs vroege leven getekend door tragedie; ziekte, rouw en een alomtegenwoordige angst voor erfelijke mentale instabiliteit achtervolgden zijn familie. Zijn moeder stierf aan tuberculose toen hij vijf was, gevolgd door zijn geliefde oudere zus Sophie aan dezelfde ziekte toen hij veertien was. Deze ervaringen, verergerd door het fervente, vaak morbide piëtisme van zijn vader, beïnvloedden zijn artistieke visie diepgaand. Munch zelf verklaarde: "Ziekte, waanzin en dood waren de zwarte engelen die over mijn wieg waakten en me mijn hele leven vergezelden." Deze sombere opvoeding legde de basis voor zijn latere preoccupatie met thema's als angst, liefde, verlies en sterfelijkheid.
Edvard Munchs artistieke reis begon met vroege belofte, die hem naar de Koninklijke School voor Kunst en Design in Kristiania (nu Oslo) leidde. Een cruciale invloed was de Kristiania Bohème, een kring van radicale kunstenaars en schrijvers onder leiding van Hans Jæger, die Munch aanspoorde zijn eigen emotionele en psychologische toestand te schilderen – "zielsschilderkunst". Deze richtlijn, gekoppeld aan blootstelling aan het Franse impressionisme en postimpressionisme tijdens reizen naar Parijs, stuurde hem weg van de heersende naturalistische esthetiek. Hij nam lessen over van kunstenaars als Paul Gauguin, Vincent van Gogh en Henri de Toulouse-Lautrec, met name hun expressieve gebruik van kleur en lijn. Zijn vroege meesterwerk, "Het zieke kind" (1885-86), een aangrijpend gedenkteken voor zijn zus, markeerde zijn breuk met het impressionisme en signaleerde de opkomst van zijn kenmerkende, emotioneel geladen stijl, die aanvankelijk op harde kritiek stuitte.
Tegen het begin van de jaren 1890 was Munchs unieke artistieke stem uitgekristalliseerd. Zijn stijl, gekenmerkt door vloeiende, kronkelende lijnen, vereenvoudigde vormen en intense, vaak niet-naturalistische kleuren, werd een voertuig voor diepgaande psychologische expressie. Een controversiële tentoonstelling in Berlijn in 1892, genaamd "De Munch-affaire", katapulteerde hem, ondanks het schandaal, naar roem in heel Duitsland. Gedurende deze periode bedacht hij "De Levensfries – Een gedicht over leven, liefde en dood", een cyclus van schilderijen die universele menselijke ervaringen verkent. Deze serie omvat enkele van zijn meest iconische werken, zoals "De kus", waarin geliefden samensmelten tot één vorm; "Madonna", een extatische maar kwetsbare afbeelding van vrouwelijkheid; "Vampier (Liefde en pijn)"; en "As", waarin thema's van ontluikende, bloeiende, afstervende en wanhopige liefde worden verkend. Munch creëerde vaak meerdere versies van deze beelden in verf en drukwerk, waarbij hij voortdurend terugkeerde naar zijn kernthema's.
Een van zijn beroemdste werken is "De Schreeuw" (1893), een beeld dat een universeel symbool is geworden van moderne angst en spirituele kwelling. Geïnspireerd door een persoonlijke ervaring van overweldigende zintuiglijke input – "een schreeuw door de natuur" – toont het schilderij een vervormde figuur tegen een bloedrode hemel, wiens vorm de wervelende lijnen van het landschap echoot. Munch creëerde verschillende versies van "De Schreeuw" in verschillende media. Parallel aan zijn schilderkunst ontwikkelde hij vanaf 1894 een aanzienlijk grafisch oeuvre, waarbij hij etsen, lithografie en met name houtsnede beheerste. Hij maakte innovatief gebruik van de houtnerf en vereenvoudigde technieken, vaak beïnvloed door Japanse prenten, om zijn thematische zorgen verder te verkennen en zijn kunst toegankelijk te maken voor een breder publiek.
De intensiteit van zijn werk en een turbulent persoonlijk leven, waaronder een moeilijke relatie met Tulla Larsen die eindigde in een accidentele schietpartij waarbij zijn hand gewond raakte, droegen bij aan een zenuwinzinking in 1908. Na behandeling werd Munchs kunst enigszins optimistischer en extraverter, hoewel het zelden de rauwe intensiteit van zijn vroegere jaren herwon. Hij vestigde zich in Noorwegen en ondernam belangrijke opdrachten zoals de muurschilderingen van de Universiteit van Oslo (1909-16). Hij bleef productief schilderen, waaronder talloze zelfportretten die zijn veroudering en psychologische toestanden in kaart brachten. Ondanks dat zijn werken in de jaren dertig door de nazi's als "ontaarde kunst" werden bestempeld, werd zijn nalatenschap veiliggesteld.
Edvard Munch stierf in Ekely, nabij Oslo, in 1944, en liet zijn enorme collectie werken na aan de stad Oslo, die later het Munchmuseum oprichtte. Zijn diepgaande invloed op de 20e-eeuwse kunst is onmiskenbaar, met name op het Duitse expressionisme. Munchs vermogen om diepe persoonlijke trauma's en universele menselijke emoties te vertalen in krachtige, symbolische beelden, zijn innovatieve gebruik van kleur en vorm, en zijn baanbrekende werk in de grafiek verankerden zijn status als een cruciale voorloper van de moderne kunst, wiens werk blijft resoneren met zijn verkenning van de menselijke conditie.