Aleksej Kondratjevitsj Savrasov

Aleksej Kondratjevitsj Savrasov, een spilfiguur in de Russische kunst, werd op 24 mei 1830 in Moskou geboren in een koopmansfamilie. Zijn aangeboren tekentalent openbaarde zich al vroeg, wat ertoe leidde dat hij, na aanvankelijke vaderlijke afkeuring, zich rond 1844 inschreef aan de Moskouse School voor Schilderkunst, Beeldhouwkunst en Architectuur (MSPSA). Onder leiding van professor Karl Rabus, een bekend landschapsschilder, verfijnde Savrasov zijn vaardigheden en studeerde af in 1850. Hij wijdde zich onmiddellijk aan de landschapsschilderkunst, een genre dat hij zou revolutioneren. Zijn vroege werken toonden al belofte en hintten naar de diepe band met de natuur die zijn oeuvre zou definiëren. Deze periode legde de basis voor zijn latere verkenningen van de subtiliteiten van het Russische landschap, waarbij hij verder ging dan louter afbeelding om de ziel ervan te vatten.

Savrasovs artistieke reis werd gekenmerkt door belangrijke ontwikkelingen en invloedrijke ontmoetingen. Een reis naar Oekraïne in 1852 verbreedde zijn horizon. In 1854 bracht een uitnodiging van groothertogin Maria Nikolajevna, presidente van de Keizerlijke Kunstacademie, hem naar Sint-Petersburg, waar zijn schilderij "Gezicht in de omgeving van Oranienbaum" hem de titel van academicus opleverde. Bij zijn terugkeer naar Moskou werd hij in 1857 een gerespecteerd leraar aan zijn alma mater, de MSPSA. Zijn Europese reizen in de jaren 1860, waaronder een bezoek aan de Internationale Tentoonstelling in Londen, waren transformatief. Hij was bijzonder onder de indruk van de Engelse schilder John Constable en de Zwitserse kunstenaar Alexandre Calame, wier benaderingen van het landschap zijn eigen ontluikende stijl versterkten. Deze ervaringen hielpen hem zijn visie te kristalliseren voor een uniek Russische vorm van landschapskunst, een die de nadruk legde op emotionele resonantie – het "lyrische landschap" of "stemmingslandschap", waarvan hij als de schepper wordt beschouwd.

Het hoogtepunt van Savrasovs carrière kwam met "De roeken zijn teruggekeerd" in 1871. Dit iconische schilderij, dat de eenvoudige maar diep evocatieve scène afbeeldt van roeken die in het vroege voorjaar terugkeren naar hun nesten nabij het Ipatjev-klooster in Kostroma, werd een mijlpaal in de Russische kunst. Het omvatte perfect zijn lyrische landschapsstijl en toonde de subtiele overgang van de natuur van winter naar lente met diepe emotionele diepgang. Het schilderij bracht hem wijdverbreide roem en betekende een nieuwe richting in de landschapskunst, weg van de academische romantiek. In 1870 werd Savrasov medeoprichter van de Peredvizjniki ("De Zwervers"), een groep realistische kunstenaars die kunst toegankelijker en relevanter wilden maken voor het Russische volk. Andere opmerkelijke werken uit deze periode zijn "Elkeneiland in Sokolniki" (1869) en "Een landweg" (1873), die allemaal zijn diepe liefde voor het gewone, maar poëtische Russische platteland weerspiegelen.

Ondanks zijn artistieke triomfen was Savrasovs latere leven beladen met persoonlijke tragedie en verval. De dood van zijn dochter in 1871 wordt vaak genoemd als een keerpunt, wat leidde tot een crisis in zijn kunst en een geleidelijke afdaling in alcoholisme. Zijn huwelijk met Sophia Karlovna Hertz, de zus van kunsthistoricus Karl Hertz, liep uiteindelijk stuk. Tegen 1882 leidden zijn problemen tot zijn ontslag als docent aan de MSPSA. De kunstenaar die ooit in de voorhoede van de Russische landschapsschilderkunst had gestaan, bracht zijn laatste jaren door in armoede en vergetelheid, vaak zwervend van opvangtehuis naar opvangtehuis. Zijn creatieve productie nam af en zijn gezondheid verslechterde. Aleksej Savrasov stierf op 8 oktober 1897 in Moskou, met slechts enkele rouwenden, waaronder zijn beschermheer Pavel Tretjakov, aanwezig bij zijn begrafenis.

Desalniettemin is de erfenis van Aleksej Savrasov als de grondlegger van het Russische lyrische landschap onuitwisbaar. Hij leerde zijn studenten, waaronder toekomstige grootheden als Isaac Levitan en Konstantin Korovin, de "ziel" van de natuur waar te nemen en de poëtische kwaliteiten ervan uit te drukken. Levitan zelf noemde Savrasov "de schepper van het Russische landschap", en benadrukte het vermogen van zijn leraar om de "lyrische kwaliteit van de landschapsschilderkunst" en zijn "grenzeloze liefde voor zijn vaderland" te onthullen. Savrasovs diepgaande innovatie was zijn vermogen om diepe spirituele schoonheid te vinden en over te brengen in de meest alledaagse, onopgesmukte hoeken van het Russische land, waarbij hij eenvoudige scènes transformeerde in krachtige emotionele verklaringen. Zijn werk verschoof de focus van de Russische landschapsschilderkunst naar een meer intieme, emotionele en uitgesproken nationale expressie, en beïnvloedde generaties kunstenaars.