John Martin

John Martin (1789-1854) was een centrale Engelse romantische schilder, graveur en illustrator, bekend om zijn uitgestrekte, dramatische doeken die religieuze catastrofes en fantastische scènes uitbeelden. Geboren op 19 juli 1789 in Haydon Bridge, Northumberland, was Martin de vierde zoon van Fenwick Martin, een voormalig schermmeester. Zijn vroege artistieke neigingen leidden hem naar een leertijd bij een koetsenbouwer in Newcastle om heraldische schilderkunst te leren. Een loongeschil maakte hier echter een einde aan, en hij werd in plaats daarvan onder de hoede geplaatst van Boniface Musso, een Italiaanse kunstenaar. In 1806 verhuisde Martin met Musso naar Londen, waar hij op negentienjarige leeftijd trouwde met Susan Garrett. Hij voorzag aanvankelijk in zijn levensonderhoud door tekenlessen en het beschilderen van porselein en glas, en wijdde zijn vrije uren aan het bestuderen van perspectief en architectuur, vaardigheden die kenmerkend zouden worden voor zijn latere werk. Zijn gezinsleven was opmerkelijk, met broers als William, een uitvinder, en Jonathan, wiens brandstichting in York Minster in 1829 hem de bijnaam "Mad Martin" opleverde, een etiket dat soms ten onrechte op de kunstenaar zelf werd toegepast.

Martins artistieke carrière begon aan kracht te winnen toen hij zijn inkomen aanvulde met sepia-aquarellen. Zijn eerste olieverfschilderij dat in 1810 aan de Royal Academy werd voorgelegd, werd aanvankelijk afgewezen, maar werd het volgende jaar geaccepteerd en opgehangen als *Een landschapscompositie*. Hij ging al snel over op het produceren van grootschalige olieverfschilderijen, waarbij hij de voorkeur gaf aan grote bijbelse thema's geïnspireerd door het Oude Testament en sublieme landschappen die de ruigheid van zijn geboortestreek Northumberland weerspiegelden. De mode van het Regency-tijdperk voor dergelijke 'sublieme' kunst bood een vruchtbare voedingsbodem voor zijn ambities. Een belangrijke doorbraak kwam in 1812 toen zijn schilderij *Sadak op zoek naar de wateren der vergetelheid* werd gekocht door parlementslid William Manning, wat zijn carrière voortstuwde. Ondanks persoonlijke tragedies, waaronder de dood van verschillende naaste familieleden in één jaar, en afleidingen van zijn uitvindersbroer, zette Martin, diep beïnvloed door John Milton, door met zijn grote thema's. Zijn schilderij uit 1816, *Jozua beveelt de zon stil te staan boven Gibeon*, oogstte brede publieke bijval, en de verkoop van *De val van Babylon* in 1818 voor een aanzienlijk bedrag stelde hem in staat zijn schulden af te lossen en een huis in Marylebone te stichten, waardoor hij in contact kwam met de intellectuele en artistieke elite van Londen.

Het hoogtepunt van Martins populariteit werd misschien wel gemarkeerd door *Het feest van Belsassar* (1820), een werk dat duizenden kijkers trok en zijn reputatie verstevigde, waarbij Thomas Lawrence hem "de populairste schilder van zijn tijd" noemde. Zijn kenmerkende stijl omvatte kolossale, ontzagwekkende landschappen en architectonische settings, vaak met dramatische hemelverschijnselen en minuscule menselijke figuren die in het niet vielen bij de schaal van hun omgeving, waardoor een gevoel van het sublieme en apocalyptische ontstond. Martin was ook een zeer bekwame mezzotintgraveur, die aanzienlijke inkomsten haalde uit prenten van zijn schilderijen. Zijn illustraties voor Miltons *Paradise Lost* (opdracht 1823) worden als definitief beschouwd. Hoewel zijn grote schilderijen verband hielden met hedendaagse diorama's en panorama's, en hij wordt gezien als een voorloper van de epische cinema, deed deze associatie soms afbreuk aan zijn status in de serieuze kunstwereld. Persoonlijk was Martin een vroom christen met interesse in natuurlijke religie, deïsme en zelfs vroege evolutionaire ideeën. Hij werd gerespecteerd door het koningshuis, werd historieschilder van prins Leopold van Saksen-Coburg en ontving de Leopoldsorde.

Ondanks zijn immense publieke succes kreeg Martin kritiek van figuren als John Ruskin, die zijn werk sensationalistisch vond. Zijn artistieke productie nam rond 1827 tijdelijk af toen hij diep betrokken raakte bij ambitieuze engineeringprojecten. Gedreven door de wens om de stedelijke omgeving van Londen te verbeteren, ontwikkelde hij visionaire plannen voor de watervoorziening van de stad, rioleringssystemen (inclusief de Thames Embankment), dokken en spoorwegen. Hoewel veel van zijn plannen tijdens zijn leven niet werden gerealiseerd, vormden ze vaak de basis voor latere succesvolle projecten, zoals het rioleringssysteem van Joseph Bazalgette. De late jaren 1830 waren een moeilijke periode, gekenmerkt door financiële spanningen en depressie, verergerd door familieproblemen, waaronder de zelfmoord van zijn neef. Martins fortuin herstelde zich echter in de jaren 1840, en hij keerde terug naar het exposeren met hernieuwde kracht, en bleef belangrijke werken produceren.

In zijn laatste jaren begon John Martin aan een monumentale trilogie: *Het Laatste Oordeel*, *De Grote Dag van Zijn Toorn*, en *De Hemelse Velden*, voltooid in 1853, net voordat een beroerte zijn rechterkant verlamde. Hij overleed op 17 februari 1854 in Douglas, Isle of Man. Hoewel zijn roem postuum een periode afnam, werd zijn werk in de 20e eeuw herontdekt en opnieuw geëvalueerd. Martins nalatenschap is aanzienlijk; zijn dramatische, fantasierijke visioenen beïnvloedden niet alleen collega-kunstenaars zoals Thomas Cole en de prerafaëlieten, maar ook schrijvers zoals de zusters Brontë, en generaties filmmakers van D.W. Griffith tot George Lucas. Zijn ingenieursvisie droeg uiteindelijk ook bij aan de ontwikkeling van Londen. Tegenwoordig bevinden zijn werken zich in belangrijke collecties over de hele wereld, en zijn tentoonstelling "Apocalypse" in 2011-12 bevestigde opnieuw zijn status als een unieke en krachtige figuur in de Britse kunst.