Félix Edouard Vallotton

Félix Edouard Vallotton (1865–1925) was een Zwitserse en Franse schilder en graficus wiens kenmerkende stijl een unieke stempel drukte op de kunst van het einde van de 19e en het begin van de 20e eeuw. Geboren in Lausanne, Zwitserland, in een conservatief protestants middenklassegezin, toonde Vallotton al vroeg artistieke neigingen. Na zijn afstuderen in klassieke studies in 1882 verhuisde hij naar Parijs om zich aan de kunst te wijden en schreef hij zich in aan de Académie Julian. Daar studeerde hij onder Jules Joseph Lefebvre en Gustave Boulanger en verfijnde hij zijn technische vaardigheden. Hij was een ijverige student, bracht talloze uren door in het Louvre en bewonderde diep de Oude Meesters zoals Holbein en Dürer, evenals moderne schilders zoals Ingres, Goya en Manet. Vooral Ingres bleef zijn hele leven een artistieke toetssteen voor hem. Ondanks aanvankelijke financiële moeilijkheden en de zorgen van zijn familie, was Vallotton vastbesloten om als kunstenaar de kost te verdienen, een vastberadenheid die werd ondersteund door Lefebvre's geloof in zijn talent.

Vallottons vroege carrière werd gekenmerkt door een methodische aanpak; in 1885 begon hij zijn 'Livre de Raison' (Boek van de Rede), een nauwgezette catalogus van zijn werken. Zijn vroege schilderijen, vaak portretten, toonden een Ingres-achtig realisme dat soms kritiek kreeg vanwege de afwijking van de academische traditie. De late jaren 1880 waren uitdagend, met financiële moeilijkheden en gezondheidsproblemen. Een cruciaal moment was zijn kennismaking met Japanse prenten op de Wereldtentoonstelling van Parijs in 1889, die zijn latere werk, met name zijn houtsneden, aanzienlijk beïnvloedde. In 1891 begon hij serieus te experimenteren met xylografie (houtsnede) en beheerste hij het medium snel. Zijn portret van Paul Verlaine markeerde zijn intrede op dit gebied. In 1892 sloot hij zich aan bij Les Nabis, een groep avant-gardekunstenaars waartoe Pierre Bonnard, Édouard Vuillard en Maurice Denis behoorden. Hoewel hij met hen geassocieerd werd en hun interesse in symbolisme en vereenvoudigde vormen deelde, behield Vallotton een uitgesproken artistieke persoonlijkheid, wat hem de bijnaam 'le Nabi étranger' (de buitenlandse Nabi) opleverde.

In de jaren 1890 verwierf Vallotton internationale erkenning, voornamelijk door zijn houtsneden. Gekenmerkt door scherpe contrasten van zwart en wit, brede massa's en minimale details, beeldden deze prenten vaak straatscènes, baadsters, portretten en, kritisch, de serie 'Intimités' (Intimiteiten, 1898) uit. Deze serie van tien interieurs onderzocht geladen huiselijke ontmoetingen tussen mannen en vrouwen en onthulde een scherpe, soms cynische observatie van het bourgeoisleven. Zijn houtsneden werden op grote schaal gepubliceerd in avant-gardetijdschriften zoals 'La Revue Blanche', wat zijn reputatie verstevigde. Gedurende deze periode was hij ook actief als kunstcriticus en begon hij te schrijven. Een belangrijke levensverandering vond plaats in 1899 met zijn huwelijk met Gabrielle Rodrigues-Hénriques, een rijke weduwe wier familie de prominente galerie Bernheim-Jeune bezat. Deze verbintenis bracht hem financiële zekerheid en connecties, waardoor Vallotton na 1901 geleidelijk de grafiek opgaf en zich op de schilderkunst concentreerde. In 1900 werd hij genaturaliseerd tot Frans staatsburger.

In zijn post-Nabi-periode concentreerde Vallotton zich op de schilderkunst en produceerde hij zeer afgewerkte portretten, naakten, stillevens en landschappen die vaak uit het geheugen werden geschilderd ('paysages composés'). Zijn schilderstijl behield de helderheid en harde randen van zijn houtsneden, weergegeven met een emotieloze, realistische precisie. Hoewel bewonderd om hun waarachtigheid en technische vaardigheid, werden zijn werken vaak bekritiseerd om hun vermeende koelheid en strengheid. Critici merkten een 'ondraaglijke droogheid' en een gebrek aan 'vrolijkheid' in zijn kleuren op. Zijn onderwerpen, met name naakten, werden afgebeeld met een afstandelijke objectiviteit die conventionele sensualiteit vermeed, wat leidde tot vergelijkingen met de latere Nieuwe Zakelijkheid-beweging in Duitsland en het werk van Edward Hopper. Hij portretteerde opmerkelijke figuren zoals Gertrude Stein, en zijn groepsportret 'De Vijf Schilders' (1902-03) legde zijn Nabi-collega's vast. Hij zette ook zijn literaire bezigheden voort, schreef toneelstukken en de roman 'La Vie meurtrière' (Het Moorddadige Leven), die postuum werd gepubliceerd.

Het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog had een diepgaande invloed op Vallotton. Afgekeurd voor militaire dienst vanwege zijn leeftijd, uitte hij zijn patriottische gevoelens en anti-oorlogsgevoelens via de kunst. In 1915-16 keerde hij terug naar houtsneden voor de serie 'C'est la guerre!' (Dit is Oorlog!), zijn laatste prenten. In 1917 kreeg hij van de Franse regering de opdracht om de frontlinies te bezoeken en produceerde hij schetsen die de basis vormden voor schilderijen die de door oorlog geteisterde landschappen met koele afstandelijkheid afbeeldden, zoals 'De Kerk van Souain in Silhouet'. Na de oorlog concentreerde Vallotton zich op stillevens, 'samengestelde landschappen' en steeds flamboyantere, erotische naakten. Hij worstelde in zijn latere jaren met aanhoudende gezondheidsproblemen en bracht de winters door in Cagnes-sur-Mer en de zomers in Honfleur. Félix Vallotton stierf in Parijs op 29 december 1925, een dag na zijn 60e verjaardag, na een kankeroperatie.

Félix Vallotton liet een erfenis na als een zeer originele kunstenaar die, hoewel geassocieerd met Les Nabis, een uniek pad baande. Hij wordt beschouwd als een sleutelfiguur in de heropleving van de moderne houtsnede en beïnvloedde kunstenaars als Edvard Munch en Ernst Ludwig Kirchner met zijn gedurfde grafische stijl en innovatieve technieken. Zijn schilderijen, met hun gladde oppervlakken, scherpe contouren en vaak verontrustende psychologische ondertonen, weerstonden gemakkelijke categorisering en sloegen een brug tussen realisme en symbolisme. Zijn koele, afstandelijke observatie, met name in zijn 'Intimités'-serie en latere naakten, bood een bijtende kritiek op de bourgeoismaatschappij en verkende complexe menselijke relaties. Hoewel hij tijdens zijn leven misschien niet de wijdverbreide bekendheid van sommige tijdgenoten bereikte, hebben Vallottons kenmerkende visie, zijn 'scherpe, zo niet ironische humor', en zijn vermogen om psychologische onrust over te brengen hem blijvende erkenning opgeleverd als een belangrijke en innovatieve kunstenaar van zijn tijd, wiens werk blijft resoneren met zijn voorgevoelens van moderne angsten en zelfs surrealistische kwaliteiten.